نشست نقد وبررسی کتاب سایه نویسی و اخلاق اصالت; برگزار شد

به گزارش روابط عمومی سازمان انتشارات جهاددانشگاهی،‌ در این نشست دکتر محسن جوادی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دکتر علیزاده، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی، دکتر عادل تقوی، رییس سازمان انتشارات جهاددانشگاهی ، دکتر علیرضا دهقان، استاد ارتباطات و اخلاق رسانه دانشگاه تهران و دکتر احسان شاه قاسمی، مترجم کتاب و استاد دانشگاه تهران حضور داشتند.

در ابتدای جلسه دکتر احسان شاه قاسمی عضو هیات علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران از همکاری سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی تشکر کرد و گفت که چاپ این کتاب در کمتر از ده ماه و با بالاترین کیفیت در دسترس پژوهشگران قرار گرفت.

دکتر شاه قاسمی با ابراز خرسندی از این رویه گفت: من به عنوان پژوهشگری که کل وقت و انرژی ام را بر روی ترجمه منابع رشته ام گذاشته ام در حال حاضر کتاب هایی را در دست ناشران مختلف دارم که شش سال است منتظر چاپ هستند. ارزش این کار جهاد دانشگاهی وقتی مشخص می شود که دشواری های چاپ و کاغذ را در نظر بگیریم.

دکتر شاه قاسمی که اخیرا پژوهش های مهمی بر روی اخلاق علم و تقلب در ایران انجام داده است ترجمه این کتاب را گامی در جهت فراهم آوردن مبانی نظری اخلاق پژوهش در علم دانست و گفت: اگر محیط علمی ما اخلاقی تر شود، بسیاری از مشکلات ما حل خواهد شد و افزود، همیشه گفته ام بسیاری از مشکلات کشور از دانشگاه آغاز می شود. فصل یک کتاب به معرفی این اندیشه و چارچوب اخلاقی مورد استفاده در فصول بعدی می‌پردازد. فصل دوم تاریخچه‌ی سایه‌نویسی را از اولین سایه‌نویسان شناخته‌شده تا متخصصان ارتباطات امروزی کنکاش می‌کند. فصول بعدی سایه‌نویسی را در زمینه‌های گوناگون، از ارتباطات سیاسی و سازمانی تا نشریات آکادمیک و پزشکی و زمینه‌های حقوقی، پزشکی، موسیقی، و حتی معماری تحلیل خواهند کرد. همچنین، زمینه‌های دیگری مثل ارتباطات مذهبی و شخصی، که سایه‌نویسی در آنها نیز رایج است، بررسی می شود.

دکتر شاه قاسمی درباره مولفان کتاب گفت: جان سی. نپ، یکی از نویسندگان این اثر، به عنوان کسی که بیش از یک دهه مدیریت یک شرکت ارتباطات در آتلانتا را بر عهده داشته و به شرکت‌های بزرگ، سازمان‌های حرفه‌ای، اتحادیه‌های کارگری، شرکت‌های پزشکی، و نهادهای آموزشی خدمات ارائه داده است، موضوع این کتاب را از دیدگاه های مختلف بررسی می کند. نپ، در عین رهبری تیمی حرفه‌ای از مشاوران و نویسندگان، شخصاً با تعداد زیادی از مدیران اجرایی و مسئولان دولتی برای سایه‌نویسی سخنرانی‌ها، بیانیه‌های مطبوعاتی، نامه‌نگاری به سهامداران، سرمقالات مطبوعاتیو دیگر اشکال ارتباطی همکاری داشته است. نپ، در ابتدای مسیر شغلی خود و زمانی که به عنوان مدیر مطبوعاتی یکی از نامزدهای کنگره‌ی ایالات‌متحده فعالیت می‌کرد، به خوبی با فضای سخت و پرچالش‌ ارتباطات سیاسی آشنا شد.

این تجربیات سیاسی بعدها زمینه‌ساز فعالیت‌های آکادمیک او در تأسیس و ریاست مراکز اخلاق و رهبری در دو دانشگاه بود. دکتر نپ اکنون رئیس یک دانشگاه است و لازمه‌ی شغل او برقراری ارتباط همیشگی از طریق نگارش نامه، مقاله، سخنرانی، و دیگر اشکال ارتباطی‌ است. گرچه وی معمولاً خود تألیف این متون را بر عهده می‌گیرد، گاهی نیاز به کمک دیگران را نیز احساس می‌کند.

 آزالیا ام. هولبرت زمانی به اخلاق ارتباطات علاقه‌مند شد که به عنوان مدیر پروژه در یک مرکز اخلاق و رهبری دانشگاهی فعالیت می‌کرد. یکی از پروژه‌های او طرحی برای پیشگیری از عدم‌صداقت آکادمیک از سوی دانشجویان و استادان بود. او پژوهشی گسترده انجام داد تا گرایش‌ها و فرآیندهای مسائلی مانند سرقت ادبی، تألیف مقالات علمی به‌وسیله شخص سوم، و دیگر مسائل مشابه را دریابد. با استفاده از این پژوهش، هولبرت راه‌کارهایی طراحی و اجرا کرد که با استفاده از آنها درک دانشجویان و استادان از مشکلات اخلاقی عدم‌صداقت آکادمیک را افزایش دهد.

 در ادامه دکتر محسن جوادی، استاد فلسفه اخلاق دانشگاه قم و معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن تشکر از دکتر علیزاده و دکتر تقوی و دست اندرکاران این برنامه ، از مترجم کتاب برای ترجمه این اثر سپاسگزاری کرد.

وی گفت: متن کتاب روان ترجمه شده و از این جهت کار جدی و خوبی انجام شده است. موضوع کتاب سایه نویسی است و رابطه آن با اخلاق اصالت یک رابطه متناقض است. سایه نویسی دو مشکل اخلاقی ایجاد می کند. فرد درباره خودش تصور نادرستی پیدا می کند و فکر می کند این کار مال خودش است. مشکل دیگری که به وجود می آید، دیگرفریبی است. بحث های مختلفی در این باره میان فرگه و راسل و کسان دیگری در این باره بوده است. این که شما کتابی که مال شما نیست را به نام خودتان بزنید، این خیلی فرق دارد تا اتومبیل فرد دیگری را به نام خودتان معرفی می کنید. برخی افراد می گویند سایه نویسی مشکلی نیست چون برای مثال وقتی وزیر صحبت می کند، مردم می دانند که این سخنرانی مال او نیست. اما، این مسئله را در تمام عرصه ها نمی توانیم بگوییم. بحث اصالت در این جا این است که هر فرد می خواهد بگوید من منم و من با بقیه یکی نیستم.

وی افزود: کتاب در مرحله بعدی در حوزه های مختلف مسئله سایه نویسی را بررسی می کند و مثال های زیادی از حوزه های مختلف دانشگاهی، سیاسی، پزشکی، حقوقی و غیره را عرضه می کند. نویسنده ها یک نظریه اخلاقی ترکیبی را عرضه می کند که در آن نتیجه سایه نویسی مهم نیست بلکه آن اتفاقی که مهم است رویّه ای است که باعث سایه نویسی می شود. در این جا شش وجه به عنوان وجوه اخلاقی در نظر گرفته می شود که بر اساس آن می توان درباره اخلاقی بودن یا نبودن یک سایه نویسی خاص بحث کرد. شش مولفه عبارت است از این که آیا متنی سایه نویسی هست یا نه. گاهی سایه نویسی شدید است و شخصی که وانمود می کند نویسنده است، خودش هیچ نقشی در نگارش کتاب نداشته است. مولفه دوم این است که آیا جایگزینی وجود دارد؟ برای نمونه، سیاستگذاری که در جاهای مختلف باید سخنرانی کند، واقعا مجبور است از سایه نویسان بهره ببرد و جایگزینی برای آن نیست. بعد بعدی این است که سایه نویسی منافع چه کسانی را به خطر می اندازد. مولفه بعدی این است که در فرآیند سایه نویسی چقدر اخلاق را زیر پا می گذاریم. سایه نویسی که به آن چه می گوید اعتقاد دارد، فرق دارد با سایه نویسی که خلاف عقایدش می نویسد. مسئله بعدی این است که آیا سایه نویسی انسان را دچار خودفریبی می کند یا نه.

نظریه ای که پشت کتاب هست، یک نظریه ترکیبی است و چون خود این افراد در این حوزه فعال بوده اند، به جای نگاه کلی از بالا، یک نگاه عملی تر به سایه نویسی دارد. اینگونه نظریه ها جدیدا طرفدار پیدا کرده اند که از جمله افراد شناخته شده در میان آن ها می توان به ویلیام فرانکنا اشاره کرد.

دکتر جوادی ادامه داد : یکی از نکات خوبی که در این کتاب عرضه شده، این است که چالشی وجود دارد میان آن چه نهادها از ما می خواهند، و آن چه اخلاق از ما می خواهد. در هر حال فکر می کنم این کتاب یک کتاب خواندنی است که دانشجویان و استادانی از رشته ها و حوزه های مختلف می توانند از آن بهره بگیرند. دکتر جوادی در پایان از زحمات دست اندرکاران نشر این کتاب در سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی تشکر کرد.

سپس دکتر علیرضا دهقان استاد ارتباطات و اخلاق رسانه دانشگاه تهران ضمن اظهار خرسندی از حضور در این جلسه گفت: سایه نویسی موضوع بسیار مهمی است و من خودم دنبال فرصتی بودم که درباره این مسائل صحبت کنم. ذهن من از سایه نویسی بیشتر معطوف به کارهای آکادمیک است اما حسن این کتاب این است که ما را به سرزمینی بسیار فراتر و گسترده تر از کسانی می برد که در جلو دانشگاه نوشته ای را به خودشان آویزان کرده اند و پیشنهاد نگارش مقاله و کتاب می کنند. چنین چیزی در کم جایی در دنیا می تواند وجود داشته باشد. اما همان طور که گفتم، این کتاب ما را متوجه می کند که این مسئله بسیار گسترده تر از این چیزهاست و به تقلب و جعل و مقاله بازی و کتاب بازی در دانشگاه ختم نمی شود. من می خواهم تاکید کنم که این موارد را در سیاست و فرهنگ کشور خودمان به خوبی می بینیم. جای تاسف است که گه گاه می بینیم نمایندگان مجلس و مسئولان بلندپایه و حتی مجریان تلویزیون از تلفظ درست یک واژه ناتوانند و این واقعا ناراحت کننده است.

 دکتر دهقان با آوردن مثال هایی از وضعیت سایه نویسی در ایران افزود: کتاب در موقع بسیار مناسبی منتشر شده است که ما در وضعیت بسیار بدی از حفظ اخلاق آکادمیک و فراتر از آن هستیم. گسترش این پدیده در جامعه معاصر می تواند پدیده ای زیانبارتر شود. افراد ضعیف با کمک سایه نویسی اعتبار پیدا می کنند و در دستگاه های اجرایی نفوذ می کنند و ناتوانی آن ها که منجر به تصمیم گیری های نادرست می شود به کشور آسیب می رساند. نتیجه دوم این است که از بی اخلاقی قبح‌زدایی می کند و کم کم در دانشگاه ها افراد ضعیف نفوذ می کنند و آدم های قوی را بیرون می کنند و نتیجه آن هم متاسفانه زوال عمومی عقل همگانی خواهد بود. بحث بعدی که مهم است، نشر است. آیا ناشران درجه بندی شده اند؟ آیا کسی که کتاب چاپ می کند آن را داوری کرده است یا صرفا چون کسی ناشر است حق دارد هر چه را که دوست دارد منتشر کند؟ وزارت ارشاد می تواند با طراحی یک برنامه، ناشران را از نظر اخلاقی و حرفه ای رده بندی کند.

دکتر دهقان در ادامه گفت: سایه نویسی البته می تواند یک شغل لازم و سازمان یافته و حتی مشروع باشد. اما از آن سو، سایه نویسی یک عمل غیراخلاقی و غیرقانونی است. سایه نویسی در دو سر این پیوستار حرکت می کند که معمولا در سویه غیراخلاقی عمل می کند اما ادعا می کند در سوی اخلاقی پیوستار عمل می کند. یکی از محاسن این کتاب این است که معیارهایی را هم به ما عرضه کرده است. یکی از معیارهای خوب برای قضاوت، معیار جایگزین پذیری است: اگر کسی که برای او سایه نویسی کرده اند، خودش می تواند این متن را بنویسد؟ پاسخ بله یا نه به این پرسش می تواند بر قضاوت اخلاقی ما درباره سایه نویسی اثر بگذارد.

در ادامه دکتر تقوی رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی تاکید کرد که سایه نویسی گرچه در ساختار سیاسی پذیرفته شده است، تا زمانی که سایه نویسان در سازمان ها جایگاه رسمی ندارند، این کار یک کار شبهه‌ناک است. پذیرفته نیست که کسی در حوزه ای تخصص نداشته باشد اما سخنرانی های او را به صورت حرفه ای برای او بنویسند. این باعث می شود فردی نالایق بر موقعیتی مهم مسلط باشد و اشکالات او آشکار نشود، و این به آن مجموعه و کل کشور آسیب می رساند.

سپس دکتر علیزاده معاون فرهنگی جهاددانشگاهی بحثی را درباره اصالت مطرح کرد و پرسید، آیا می توان کتابی نوشت که همه بخش های آن ها را خود فرد نوشته باشد؟ این ناممکن است. اما، مسئله سایه نویسی این است که این شیوه کار، کار فکری افراد دیگر را استثمار می کند. سایه نویسی از این جهت با نگارش و تالیف متفاوت است که سایه نویسی نگارش را از حالت اصیل آن خارج می کند. یک مورد را مثال می زنم. فرض کنید من سخنرانی ام را از اینترنت کپی کنم، این در نفس عمل می تواند تفاوتی با این که سخنرانی ام را بدهم کس دیگری بنویسد نداشته باشد و نکته بعدی این است که خود سایه نویس هم مرتکب بی اخلاقی می شود و دغدغه های مالی توجیهی برای سایه نویسی نیست.

 در ابتدای این نشست نیز دکتر حامد علی ­اکبرزاده معاون سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی با معرفی مختصر کتاب گفت: استادان دعوت شده برای نقد کتاب هر دو استاد و پژوهشگر اخلاق و اخلاق رسانه ها هستند و هر دو به رغم مسوولیت هایی که داشتند در جلسه مشارکت کردند. علی اکبرزاده با تاکید بر اهمیت نشر آثار علمی در جهاد دانشگاهی مختصری از فعالیت های اخیر این سازمان را برشمرد و اظهار امیدواری کرد که تولید این دست آثار گسترش یابد.

وی ادامه داد: یکی از کارهایی که معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی سر دست گرفته است، بحث اخلاق حرفه ای است که در این راستا سازمان تصمیم گرفت کتاب سایه نویسی و اخلاق اصالت را ترجمه و منتشر کند.

به گفته او سوابق علمی دکتر شاه قاسمی هم روشن است و همان طور که می بینید کار خوبی انجام شده و استقبال خوبی هم از این اثر انجام شده است.

وی در خاتمه از همراهی و پشتیبانی دکتر علیزاده معاون فرهنگی جهاددانشگاهی و دکتر تقوی رئیس سازمان انتشارات جهاددانشگاهی در انتشار این دست آثار قدردانی کرد.